ماهنامه خط صلح – مفهوم اوقات فراغت و تفریح
اوقات فراغت را می‌توان مهم‌ترین فرصت‌ها و ساعات در زندگی انسان‌ها دانست از آن جایی که انسان در اوقات فراغت می‌تواند همان چیزی را که می‌پسندد انجام دهد، شخصیت اصلی خود را باز می‌یابد و آن را ابراز می‌کند، از این رو، قابلیت‌هایش غالباً در عرصه‌های اوقات فراغت جلوه‌گر می‌شود فعالیت‌های چنین اوقاتی آن قدر اهمیت دارد که از آن به مثابه آیینه‌ی فرهنگ یاد می‌کنند.
همیشه مفهوم اوقات فراغت از دیدگاه فرهنگی و اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته حال آن که اوقات فراغت یکی از مولفه‌های اصلی حقوق بشر و حقوق شهروندی است؛ به طوری که در اعلامیه‌ی حقوق بشر جهانی نیز مورد تاکید قرار گرفته است.
اوقات فراغت در حوزه‌ی قواعد آمره است و از جمله حقوق طبیعی لایفنک بشری است. که متاسفانه در قوانین اساسی ایران هرگز مورد عنایت قرار نگرفته است، در واقع اوقات فراغت جزء حقوق بنیادی شهروندان محسوب می‌شود چرا که یکی از شاخص‌های مهم شاد زیستن بوده و در چارچوب حقوق بشر قرار دارد.
در حالی که تفریح و گردش حق طبیعی شهروندان است، اوقات فراغت مبتنی بر حقوق شهروندی نیست و دولت مکلف است امکانات و شرایط مناسبی را در این زمینه برای مردم فراهم کند.
برای نمونه در حوزه گردشگری و اوقات فراغت هنوز نتوانسته‌ایم از یک حقوق مدون و قوانین جامع در عرصه گردشگری برخوردار باشیم و قوانین و مقررات حقوقی تفریح و گردشگری در کشور بروز رسانی نشده است و لذا ضعف‌ها و خلاءهایی شدید در این زمینه وجود دارد.
در کشورهای توسعه یافته بخش خصوصی قوی‌تر از بخش دولتی در راستای برنامه‌ریزی و مدیریت فضاهای فراغتی فعالیت دارند. این امر نه تنها موجبات توسعه‌ی اجتماعی را فراهم می‌آورد بلکه باعث ایجاد فضای رقابتی برای ارائه‌ی خدمات بهتر به شهروندان نیز می‌شود.
در هر جامعهای استفاده از تفریح و اوقات فراغت، به عنوان یکی از حقوق مهم ملت تلقی می‌شود. باید برای همه افراد جامعه همزمان با شغل و درآمد کافی، امکان و توان استفاده از اوقات فراغت و تفریح فراهم آید، و زمینه‌‌های لازم از نظر حقوقی و قانونی ایجاد شود، تا افراد جامعه بتوانند در فضایی مناسب به حق قانونی خود برسند. به رغم این که حق داشتن فراغت، تفریح و شادمانی یکی از حق‌های بشری است که در اسناد متعدد حقوق بشر به آن اشاره شده است، در قانون اساسی و قوانین عادی ایران، متاسفانه این حق که سرمنشأ رشد خلاقیت‌های انسانی به شمار می‌رود مورد توجه قرار نگرفته و خلاء قانون‌گذاری در این خصوص هم چنان احساس می‌شود و در واقع در هیچ یک از اصول قانون اساسی این حق به عنوان یکی از حقوق ملت به رسمیت شناخته نشده است.
اوقات فراغت و تفریح در اسناد بین‌المللی حقوق بشر
ماده ۲۴ اعلامیه جهانی حقوق بشر اعلام می‌دارد: «که هر انسانی سزاوار استراحت و اوقات فراغت، زمان محدود و قابل قبولی برای کار و مرخصی های دوره‌ای همراه با حقوق است.»
زندگی آبرومندانه و مناسب که شامل مسکن، تغذیه، پوشاک، بهداشت – خدمات عمومی و اجتماعی می‌شود حق هر شهروند است بنابراین دولت نباید رقیب ملت خود باشد. بلکه دولت باید تامین‌کننده‌ی نیازهای اولیه خانواده‌های تابع خود باشد.
بند ۱۲ از اصل ۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر پی‌ریزی اقتصادی صحیح و عادلانه جهت ایجاد رفاه و رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه‌‌های تغذیه، مسکن، کار، بهداشت، تامین بیمه اجتماعی و استراحت و اوقات فراغت مردم، دلالت دارد.
بند ۱۵ اصل ۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به توسعه و تحکیم برادری اسلامی و تعاون عمومی بین همه مردم توصیه شده است.
در اصل بیست و دوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بیان شده است که «حیثیت، جان، مال، حقوق، مسکن و شغل اشخاص از تعرض مصون است مگر در مواردی که قانون تجویز کند.»
وجود تبعیض و فساد سیستماتیک در نظام جمهوری اسلامی و همچنین مشاغل ناعادلانه، همچون عدم توازن بین حجم کار و دریافتی، عدم وجود مرخصی‌های سالیانه با حقوق و مزایا و عدم ایجاد امکانات رفاهی را می‌توانیم در تمامی اقشار مانند کارگران در معادن و کارخانجات تولیدی، معلمین و اساتید، کارمندان دولت و به خصوص پرستاران که بیش از ۳ دهه موجب اعتراضات این قشرها از جامعه شده است با استناد به بند ۱۲ از اصل ۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی تا کنون هیچ گونه پی‌ریزی اقتصادی و عادلانه‌ای جهت ایجاد رفاه برای این موضوع اندیشیده نشده است.
برای یک زندگی سالم برای تمامی اقشار جامعه نیاز به نحوه‌ی پاسخگویی، کارفرمایان، کارگزاران و مسئولان و دولت مستقر به مطالبات شهروندان دارد که با تاسف چنین احساس مسئولیتی در دولتمردان جمهوری اسلامی ایران دیده و تعریف نشده است.
در اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر به خوبی برای حفظ اوضاع اجتماعی و احترام به کرامت انسان، ضرورت حداقل نیازهای مردم را که برای یک زندگی استاندارد در جهان لازم است، پیش‌بینی شده. رعایت آزادی انتخاب شغل، و عدم اجبار افراد به کاری معین و جلوگیری از بهرهکشی از کار دیگران همراه با اوقات استراحت و فراغت با مرخصی‌های با حقوق منظم خود احترام به حقوق و کرامت انسانی است.
ماده‌ی ۱۲ میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سازمان ملل متحد مصوبه‌ی ۱۶ دسامبر ۱۹۶۶ (دولت ایران در تاریخ ۱۳۴۷/۱/۱۵ آن را امضا و در اردیبهشت ۱۳۵۴ به تصویب مجلس شورای ملی وقت رسیده است) در این خصوص بیان می‌دارد:
۱ – دولت‌های عضو این میثاق حق هر فرد را برای دستیابی و برخورداری از بالاترین (وضعیت) سلامت جسمی و روحی، به رسمیت می‌شناسند.
۲ – اقداماتی که دولت‌های عضو برای دستیابی و تحقق کامل این حقوق اعمال می‌نمایند شامل اقداماتی در جهت توسعه و رشد سلامت کودکان و پایین آوردن میزان مرگ و میر آنها و … است.
بنابراین حق داشتن اوقات رفاقت و تفریح، یکی از شاخصه‌های برخورداری از زندگی مناسب و نشانه‌ای از بهترین حالت سلامت جسمی و روحی افراد در جامعه است که در ماده ۱۲ میثاق بدان اشاره شده است. به طور قطع در جامعهای که افراد نتوانند به نحو مناسبی به استفاده از تفریح و اوقات فراغت بپردازند، شرایط مناسب زندگی، در آن جامعه فراهم نیست. به سخنی دیگر دایره‌ی مصادیق زندگی در شرایط مناسب، امروزه فقط به بهره‌مندی از کمترین امکانات زندگی مانند خوراک، مسکن، درمان و تحصیل رایگان خلاصه نشده بلکه بهره‌مندی از اوقات فراغت و تفریح و شادی را نیز در بر گرفته است.
از منظر اصول و قواعد حقوق بشری، حق چگونگی استفاده از اوقات فراغت و تفریح و ابراز شادمانی یکی از مصادیق حق برخورداری از آزادی بیان به شمار می‌رود. ماده‌ی ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب ۱۹۴۸مجمع عمومی سازمان ملل متحد در این خصوص مقرر می‌دارد: «هرکس آزادی عقیده و بیان دارد و حق مزبور شامل آن است که از داشتن عقاید خود بیم و اضطرابی نداشته باشد و در کسب اطلاعات و افکار و اخذ و انتشار آن به تمام وسایل ممکن و بدون ملاحظات مرزی آزاد باشد.» اما واقعیت این است که، مشکلات زندگی ایرانیان، شادی و تفریح و بهره‌مندی از حقوق اوقات فراغت را در بین آنها کم رنگ کرده و مشکلات متعدد اقتصادی و اجتماعی فرصت اندیشیدن به زمان فراغت را برای شادمانی را از بین برده است.
